De droogte in Europa en de gevolgen voor de tuinbouw

Het klimaat verandert; daar kunnen we niet omheen. Ook Europa - en voornamelijk Zuid-Europa - wordt steeds vaker geteisterd door droogte. Waterschaarste is hiervan een logisch gevolg. Deze trend zet de komende jaren waarschijnlijk door en ook de tuinbouw zal hier de gevolgen van ondervinden. Het leveren van een goede en constante productkwaliteit - en dus ook het maken van afspraken met afnemers - wordt hierdoor steeds uitdagender.

De klimaatverandering in Europa in cijfers 

De cijfers liegen er niet om: het klimaat verandert. Zo waren juni en juli 2023 wereldwijd de warmste juni- en julimaanden ooit gemeten.

Ook in Europa ervaren we hier de gevolgen van. 2022 was het op één na warmste jaar ooit op dit continent. Dat kwam vooral door de warme zomer; sinds 1950 liepen de temperaturen niet meer zo hoog op. Verder waren het voorjaar en de zomer van 2022 voor vrijwel heel Europa droger dan normaal. Op het hoogtepunt had de droogte iets meer dan een derde van Europa in zijn greep.  

Maar de droogte is niet iets van de laatste twee jaar: Europa kampt - met uitzondering van 2021 - al sinds 2018 met grote droogte.  

Kaart: Droogte in Europa, april 2023.

Waterverbruik tuinbouw onder vergrootglas

Méér droogte en minder neerslag heeft ook impact op de tuinbouw. Zo’n negen procent van het totale waterverbruik in de EU komt voor rekening van particulieren, zo’n zestig procent gaat naar de land- en tuinbouw. Dat is een fors aandeel. Het is dan ook niet meer dan logisch dan overheden en andere partijen steeds kritischer kijken naar het waterverbruik in de tuinbouw. Dit leidt in bepaalde gevallen al tot beperkingen, zo blijkt wel uit de navolgende voorbeelden.

Droogte in Italië

In Italië is de klimaatverandering duidelijk merkbaar. Denk bijvoorbeeld aan de hitte en de heftige buien van deze zomer. Daarnaast was het waterpeil van het Gardameer dit voorjaar het laagst sinds 1953. Het meer is een cruciaal zoetwaterreservoir en de lage stand zal ook gevolgen hebben voor de lokale gemeenschappen, het toerisme én de landbouw, zo meldde het Italiaanse persbureau Ansa dit voorjaar.

Gevolgen voor land- en tuinbouw  

De droogte had dit voorjaar ook daadwerkelijk al impact op de Italiaanse landbouw: de Italiaanse overheid dwong boeren namelijk om hun oogst te verminderen vanwege de lage waterstanden.  

Droogte in Spanje

Weinig regen in de winter en het voorjaar zorgden in het voorjaar van 2023 voor lage waterpeilen in de Spaanse stuwmeren. Vooral in het zuiden was de situatie dramatisch en werd in mei al gewaarschuwd voor grote watertekorten in de zomermaanden.  

Een stuwmeer nabij Malaga - dat wordt gebruikt voor de irrigatie van 8000 hectare subtropische en vroege tuinbouwgewassen - stond in mei van dit jaar zelfs bijna leeg.

Gevolgen voor land- en tuinbouw

Vanwege de hevige droogte dit jaar legde de Catalaanse overheid het gebruik van water eind februari al aan banden. De landbouw werd verplicht om het met 40 procent minder water te doen.

Droogte in Frankrijk

De afgelopen jaren waren in Frankrijk - net als in de meeste andere Europese landen – al erg droog en warm. En ook in mei van dit jaar meldden diverse media dat in grote delen van Frankrijk sprake was van forse droogte en watertekorten.  

Gevolgen voor land- en tuinbouw

Op enkele plekken in het zuiden van Frankrijk werd het watergebruik door bewoners en boeren dit voorjaar flink ingeperkt. De Franse president Macron kondigde in april van dit jaar een grootschalig 'waterplan' aan. "Door de klimaatveranderingen zullen we in 2050 in Frankrijk 30 tot 40 procent minder water hebben. Daarom moeten we structureel gaan bezuinigen op ons waterverbruik”, zei Macron.  

In dit kader presenteerde hij in totaal 53 maatregelen. Iedereen moet daaraan een bijdrage leveren: de industrie, het toerisme en óók de landbouw. Franse boeren gebruiken bijna de helft van al het water, voor hun dieren en voor irrigatie. Zij moeten structureel minder gaan inzetten, bijvoorbeeld door de inzet van modernere sproei-installaties.  

Droogte in Nederland 

Volgens het KNMI Klimaatsignaal ’21 - dat ingaat op hoe het klimaat in Nederland snel verandert -  is de droogte in Nederland, met uitzondering van de kustgebieden,  vanaf 1965 toegenomen.  

Daarnaast namen de temperatuur, de zonnestraling, de verdamping en het neerslagtekort volgens het KNMI in de afgelopen dertig jaar toe. Deze veranderingen manifesteren zich vooral in het voorjaar. Het maximale neerslagtekort in het groeiseizoen (april tot en met september) nam de afgelopen dertig jaar toe met ruim acht procent per tien jaar. 

Ook Nederland kende de afgelopen jaren veel droge jaren, met 2018 en 2022 als absolute uitschieters. Hierdoor kwam het onderwerp ‘droogte’ zeer prominent op ons netvlies te staan. Een droge lente of zomer beïnvloedt veel sectoren, waaronder de land- en tuinbouw. Zeker wanneer meerde droge jaren elkaar opvolgen; dan is de impact nog veel groter dan wanneer een droog jaar op zichzelf staat.  

Gevolgen voor land- en tuinbouw

De toenemende droogte heeft grote gevolgen voor boeren en tuinders: teelten worden uitdagender en bodemdaling en verzilting treden meer op. Er wordt volop actie ondernomen om de nadelige gevolgen tegen te gaan: de sector werkt samen met waterbeheerders aan robuuste watersystemen, door middel van gebiedsprocessen en slim watermanagement. Ondernemers zetten zich daarnaast in voor een gezonde bodem, schenken meer aandacht aan de gewenste teeltkeuze en bedrijfsvoering en zetten in op nieuwe technieken voor het vasthouden van water en het ontwikkelen van andere gewassen.  

De geschetste ontwikkelingen leiden er ook toe dat de Nederlandse overheid kritisch kijkt naar de waterinzet door onder meer de agrarische sector. Bij een watertekort wordt de zogeheten verdringingsreeks in werking gesteld. Veilige dijken en het voorkomen van onomkeerbare schade aan bijvoorbeeld de natuur hebben prioriteit, daarna moet worden gezorgd dat de drinkwater- en energievoorziening blijft functioneren. De landbouw valt in de laatste categorie, wat betekent dat deze sector als eerste buiten de boot valt. Het is dan ook reëel dat de tuinbouw de komende jaren niet meer altijd zal kunnen beschikken over grond- en oppervlaktewater.  

Overige Europese landen

Ook in andere regio’s in Europa is de droogte een toenemend probleem en groeit het watertekort. De precieze situatie verschilt sterk per land. 

In Duitsland was het waterpeil in de rivieren in de zomer van 2022 bijvoorbeeld uitermate laag. Bij Kaub, tussen Koblenz en Mainz, was de situatie zelfs zo problematisch dat schepen hier niet meer konden varen.  

Ook het Verenigd Koninkrijk zuchtte vorig jaar onder extreme hitte. In grote delen van het land werd het gebruik van water voor het besproeien van de tuin, het vullen van kinderbadjes en het reinigen van auto’s aan banden gelegd. 

En ook andere landen ondervonden de gevolgen van de droogte, waaronder Polen Bulgarije, Roemenië, Griekenland en zelfs de noordelijke landen.  

Anticiperen op wat komen gaat

De genoemde ontwikkelingen en voorbeelden maken wel duidelijk dat de waterbeschikbaarheid voor de tuinbouw naar de toekomst toe waarschijnlijk steeds meer aan banden wordt gelegd.  

Het is zaak om hier nu al op te anticiperen, om te voorkomen dat de droogte en het bijbehorende watertekort ons net zo overvallen als de energiecrisis. Op deze website vindt u enkele tips om nu al voor te sorteren op datgene wat komen gaat. Daarnaast schreven we als ErfGoed al enkele blogs met tips om u als ondernemer goed voor te bereiden. Ook onze whitepaper bevat volop handvatten om slim om te gaan met water.  

Ook in dit geval geldt: een gewaarschuwd mens telt voor twee! En als we nú met zijn allen actie ondernemen, kunnen we de impact van de droogte wellicht beperken. Zodat we als tuinbouw goede en hoogwaardige producten kunnen blijven produceren en afspraken richting leveranciers kunnen blijven nakomen!  

Of download hieronder een whitepaper over het maken van een masterplan voor een toekomstbestendige kwekerij.